وزارت جهاد کشاورزی با رویکردی نوین بمنظور پایداری و حفظ منابع خاک نخستین تور ملی آموزشی و ترویجی روز جهانی خاک را در هشتم آذرماه سال یکهزار و چهارصد و دو در تمام مراکز استان های ایران برپا داشت تا این حرکت ملی را با ظرفیت دانشی و کاربردی خود بمنظور پایداری خاک و حفظ منابع خاکی کشور در برابر فرسایش و تخلیه ماده خشک این منبع حیاتی در بخش تولیدات گیاهی را بیش از پیش حفظ و در اختیار آیندگان قراردهد.در ادامه روند برگزاری این اجلاس گروه مشاورین کشاورزی نپکا به قطعه ای گمشده ای در خاک اشاره دارد که نظر شما را به ادامه مطلب جلب می نماییم.
خاک یکی از ارزشمندترین موادی است که بر روی زمین وجود دارد. این ماده در ده‌های گذشته بر اثر بی‌توجهی انسان‌ها بسیار تخریب شده و اکنون از کربن آلی به‌عنوان اصلی‌ترین قطعه گم شده آن می‌توان نام برد.اگرچه به‌واسطه قدمت میلیون‌ها ساله زمین، تاکنون مطالب مختلفی در ارتباط با موضوع خاک نوشته شده، اما به نظر می‌رسد نگارش مطالب به زبانی دیگر و اضافه کردن مطلبی جدید که از تحقیقات اخیر واحد ترویج نپکا به دست آمده، خالی از لطف نباشد.
نقش میکروارگانیسمها در کشاورزی پایدار:
همواره شاهد وجود خاک بر روی پوسته زمین بر اثر فعالیت میکروارگانیسمها، ازجمله قارچ‌های ریشه (مایکوریزا) هستیم که شرکت دانش‌بنیان زیست سپیدان حیات پایا به‌عنوان یکی از پنج تولیدکننده در جهان و در ایران در این زمینه فعال است.
دکتر رستمی، مخترع ۱۳ گونه مایکوریزی، در این باره می‌گوید: مایکوریزاها از ۴۵۰ میلیون سال پیش وجود داشته و فسیل آن در زمین یافت شده است؛ به‌طور کلی بیش از ۱۵۰ گونه انواع ماکرو و میکروارگانیسم وظیفه حفظ بقا و حیات در بخش عمده‌ای از دنیای ما را به‌عهده دارند.
نقش اصلی مایکوریزی کمک به تامین مواد آلی و معدنی است. به این صورت که تمامی عناصر و مواد غذایی را که گیاه نمی‌تواند جذب کند طی فرایندی پیچیده به شکل قابل استفاده درمی‌آورد و در اختیار گیاه قرار می‌دهد.خاک حاصلخیز بر اثر فرایند استحصال بقایای گیاهی و جانوری و تجزیه توسط میکروارگانیسمها در صفحات لایه رویین زمین تبدیل به پلی ساکارید می‌شود.
پلی ساکاریدها به مجموعه‌ای از آنزیم‌ها گفته می‌شود، از جمله لاکاز، لاکتاز، سلولز، سلولاز، آمیلاز، گلوکز و… .
بر اثر فرایندهای پیچیده‌ای در گیاه مجموع عناصر به آنزیم‌ها، آمینو اسیدها، پروتئین و… تبدیل می‌شوند تا به اجزایی به نام یک واریته (گیاه) تبدیل شوند.بقایای گیاهی که بر اثر فرایند خزان، شکستگی، هرس و بادبردگی بر روی زمین ریخته می‌شود به مرور زمان در خاک فرو می‌رود و به غذای میکروارگانیسمها تبدیل می‌شود.میکرو ارگانیسم به شکل خاصی در صفحات رویین زمین فعالیت دارند و عموما به سه طبقه تقسيم می‌شود؛طبقه اول در پایین‌ترین سطح وظیفه تکثیر میکروارگانیسمها را برعهده دارد.طبقه دوم یا طبقه میانی وظیفه تخمیر بقایا و با تغذیه از پروتئین‌های حیوانی و گیاهی تولید آنزیم و هورمون می‌نماید. این بخش از طبقه میانی کمک به تشکیل هیف‌های مایکوریزی و ریزو سفرها را نیز عهده‌دار است.در طبقه سوم که همین پوسته لایه خارجی زمین است، درست زیر پای ما در مزارع میکروارگانیسم‌های تجزیه‌کننده زندگی می‌کنند که نقش اساسی و حیاتی قصه سپرایمنی در خاک در برابر کودهای تقلبی را برعهده دارند. بر اثر فرایند مطلوب این موجودات پلی ساکارید تشکیل می‌شود.در کنار این سفره غذا بقایای حیوانی، حشرات و… نیز وجود دارد که می‌توان به پوست‌اندازی حشرات، مرگ آنها و حتی پر ریزی پرندگان اشاره کرد.تمام این موارد بر سطح خاک ریخته می‌شوند و به مرور زمان و طی فعالیت‌هایی که پیش از این به آنها اشاره شد به چرخه طبیعی محیط زیست کمک شایانی می‌کنند.دو دسته اول و سوم با تولید پروتئین توسط دسته دوم فعالیت نرمال خواهند داشت. شخم‌های بیش از ۱۵ سانتی‌متر، ریختن سموم آفت‌کش در روان‌آب‌ها، استفاده از قارچ‌کش‌های شیمیایی، استفاده مکرر و بدون نظر کارشناس اصلاح خاک و تغذیه از کودهای پایه گازی موجب تخریب ساختمان خاک می‌شود.ضمن اینکه زمین را سفت و سله‌دار می‌کنند، مصرف آب را نیز افزایش می‌دهند و به‌دلیل اینکه میکروب‌های آب‌دوست را از بین می‌برند و سرمایه اصلی کشاورز را که همین ریز جانداران درون خاک است از بین برده و این موجودات که قدمتی بالغ‌بر ۴۰۰ میلیون سال در زمین دارند، موجب پیدایش و عامل اصلی هستی و آفرینش هستند.متأسفانه تجاری شدن صنعت کشاورزی و نیاز روزافزون به غذا موجب شده تا از اصل حیات و زندگی بر روی زمین دور شویم.تولید کودهای پایه پالایشگاهی (گازی) و کودهای سولفات بدون استفاده از تکنولوژی خاص دفع کلر و سدیم موجب شده تا نه تنها هزینه‌های تولید تولیدات گیاهی افزایش یابد، بلکه موجب مرگ تعداد بی‌شماری از ریزجانداران مفید خاک‌زیست شود.برای غنی‌سازی تولیدات گیاهی نیازمند کودهای شیمیایی هستیم در حالی که پایه تولید برخی از این کودها ازجمله npk ها کودهای پایه پالایشگاهی یا همان گازی است و رشد جمعیت ۱۲۰ درصدی در ۵ دهه گذشته و درخواست کشورهای نیازمند به تولیدات گیاهی ایران نیز روزبه‌روز در حال رشد است.هر چند که آمارها نشان می‌دهد حدود ۴۰ درصد از منابع آبی و خاکی در کشور طی این ۵ دهه به‌طور کامل از بین رفته است. با وجود زنگ خطرهای لحظه‌ای، همچنان جای امیدواری باقی است.همچنین برای رفع موانع آلودگی زیست محیطی از بستر خاک پیشگیری و درمان بیماری‌های خاکزاد و پاتوژن‌های بیماری‌زا گیاهی نپکا اقدام به تولید باکتری بیولوژیک باسیلوس سابتیلیز کرده است. منابع نام‌برده اثر ماندگاری طولانی، اثر بخشی سریع و هزینه کمتری نسبت به سایر هزینه‌های جاری در سه بخش مهم کشاورزی ازجمله باغ، زراعت و گلخانه دارد. بانک آلی، زیستی، معدنی و بیولوژیک نپکا با جمع کردن سرمایه‌های فوق از معادن بزرگ ایران، شرکت‌های دانش محور و دانش‌بنیان و حضور دانشمندان، نخبگان و کارشناسان دغدغه‌مند در امر تولید محصول سالم آمده است و آماده است با افزایش هوموس خاک ایران کمک به معیشت کشاورز و حفظ شان تولید محصول سالم ایران در دنیا بنماید. ما در نپکا همیشه در تلاش هستیم تا ظرفیت‌های ملی و بومی خود را به رخ جهانیان بکشانیم و پله‌های رفیع سازندگی و بالندگی را درهم نوردیم. ما امروز با اعتماد و اعتقاد به نیاکان پاک خود پا در عرصه تولید تولیدات گیاهی سالم برداشته‌ایم و از تک تک ظرفیت اجتماعی در حوزه کشاورزی درخواست اندیشه سالم زیستی را داریم.
نوشته: مهندس مهدی سعیدی نژاد
